Vừa qua, Trường Đại học Cần Thơ phối hợp với Trung tâm Bảo vệ thực vật phía Nam tổ chức hội thảo khoa học “Giải pháp quản lý hiệu quả muỗi hành (Orseolia oryzae) trên lúa tại đồng bằng sông Cửu Long” được sự quan tâm đông đảo người tham dự đến từ các Viện, Trường, Trung tâm và Sở Nông nghiệp và PTNT các tỉnh khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Triệu chứng điển hình khi nhiễm muỗi hành là cây lúa bị lùn, đâm rất nhiều chồi, phần thân hơi cứng, sự tăng trưởng của ấu trùng nằm bên trong làm cho chiều ngang thân cây lúa nở to dần, lá lúa xanh thẫm ngắn, dựng đứng và có nhiều cọng lúa giống như cọng hành lẫn trong bụi lúa.

Muỗi hành trưởng thành vũ hóa vào chiều tối và hoạt động giao phối vào ban đêm, hoạt động mạnh từ chập tối tới nửa đêm, thích vào đèn và ưa ánh sáng có cường độ mạnh. Muỗi hành thường vũ hóa từ 19 giờ đến 05 giờ 30 sáng. Ngay sau khi vũ hóa khoảng 1 giờ chúng bắt đầu giao phối và khoảng 6 giờ sau con cái bắt đầu đẻ trứng. Mỗi con cái có thể đẻ được từ 65 – 215 trứng, trung bình 138 trứng. Muỗi đẻ trứng rải rác thời kỳ mạ, đẻ nhiều trên các phiến lá. Muỗi đẻ trứng trên bẹ lá cách mặt nước 3 cm. Ban ngày muỗi hành thường đậu trong bụi lúa gần mực nước hoặc cây cỏ, bụi, bờ ruộng. Sức bay của muỗi hành ngắn khoảng 1m. Đời sống của muỗi ngắn, con đực sống 1 - 2 ngày, con cái sống 1 - 3 ngày.

Trứng thường nở vào sáng sớm. Ấu trùng nhờ sương trên lá bò dần xuống giữa bẹ và thân đến đọt non hay chồi phụ và tấn công đỉnh sinh trưởng của cây lúa. Trong khi chích hút, ấu trùng tiết ra nước bọt kích thích làm cho bẹ của lá non nhất mọc dài ra thành ống tròn màu xanh nhạt, chỉ còn lại một mảnh nhỏ ở đầu ống. Ống này dài khoảng 10 - 30 cm và có đường kính 1 - 2 mm. Trong mỗi ống chỉ có một ấu trùng. Khoảng 7 ngày sau khi bị tấn công, ống lúa mọc dài ra thành cọng hành màu xanh lá cây nhạt rất dễ nhìn thấy.

Thời kỳ lúa ở giai đoạn mạ, cây lúa bị tấn công thường kéo dài đến cuối đẻ nhánh, số nhánh bị giảm, nhánh bị hại không thể làm đòng. Khi ống hành đã vươn ra ngoài cũng là lúc sâu non đã hóa nhộng, xong có thể di chuyển lên xuống trong ống hành. Những ngày trời nắng, từ 15 giờ nhộng chuyển xuống phía dưới. Khi nhộng sắp vũ hóa thì di chuyển lên ngọn chui phân nữa mình ra rồi lột vỏ nhộng để lại trên đầu ống hành.

Muỗi hành phát sinh gây hại mạnh ở những nơi có số ngày nắng ít, sương mù nhiều và nhiệt độ cao vừa phải. Ruộng mạ nước bị hại nặng hơn ruộng mạ khô. Những ruộng trũng gần các bờ ao, mương, máng cũng bị hại nặng. Lúa khi cấy, lúc hồi xanh hoặc mạ bị hại nặng hơn, thời kỳ đẻ nhánh bị hại ở mức trung bình, thời kỳ đòng - trổ bị hại ít. Sự phá hại của muỗi hành có liên quan với tỷ lệ phân đạm cao, ít phân lân. Ngoài ra, sự phát sinh với mật độ cao hay thấp của muỗi hành còn bị chi phối bởi một số thiên địch, đặc biệt là ong ký sinh. Những ruộng thường xuyên sử dụng thuốc trừ sâu, đặc biệt nhất là giai đoạn đầu của cây lúa làm tiêu diệt thiên địch làm muỗi hành sẽ bộc phát và gây hại mạnh hơn.

Để quản lý muỗi hành, cần áp dụng tổng hợp các biện pháp, cụ thể:

- Làm sạch cỏ dại trên bờ, xung quanh bờ ruộng và trong ruộng, hạn chế nơi trú ẩn của sâu.

- Cày đất, phơi ải và làm đất kỹ, san ruộng bằng phẳng trước khi gieo sạ, dễ dàng trong quản lý nước (không giữ nước sâu giai đoạn mạ đến đẻ nhánh).

- Xuống giống đồng loạt, tập trung, tránh sạ sớm, sạ trễ trên cùng một khu vực. Ngăn chặn sự gây hại của muỗi hành lây lan từ khu vực này sang khu vực lân cận cần lưu ý xếp lịch thời vụ phù hợp.

- Sử dụng giống lúa có khả năng chống chịu với muỗi hành (OM9582, OM3673, OM11735, OM10424) và thích hợp với điều kiện canh tác của địa phương. Lưu ý theo dõi đồng ruộng để quản lý kịp thời khi gieo sạ các giống nhiễm sâu năn trong vùng có dịch hại (Nàng Hoa 9, Đài Thơm 8, ĐS1, VD20, Jasmine 85, OM4218, OM9921, OM406, OM2517, OM7347). Lượng giống gieo sạ: 80 - 100 kg/ha.

- Biện pháp bảo vệ thiên địch tự nhiên của muỗi hành: áp dụng công nghệ sinh
thái thông qua việc trồng các loài hoa, cây màu phổ biến ở địa phương như hoa sao nhái (Cosmos sulphureus), đậu xanh (Vigna radiata) trên bờ ruộng trước khi xuống giống từ 2 - 4 tuần nhằm gia tăng khả năng quản lý sâu năn gây hại của thiên địch tự nhiên, đặc biệt là ong ký sinh nhộng (Neanastatus sp.)

- Hạn chế phun thuốc phòng trừ bọ trĩ và sâu ăn lá nhiều lần vào đầu vụ.

- Sử dụng bẫy màu dính để dự tính, dự báo sớm sự xuất hiện của thành trùng muỗi hành trên ruộng ở giai đoạn 15 - 40 ngày sau sạ.

- Khi “mới” xuất hiện 5% ống hành hay 10% chồi có ấu trùng (chồi không đọt) nên sử dụng các loại thuốc nội hấp hay lưu dẫn (14 và 28 ngày sau khi sạ) để quản lý muỗi hành./.

BBT – Nguồn: Bản tin NNNT